خیزران بنت عطاء

---

خیزران بنت عطاء، از شخصیت‌های قرن دوم قمری و همسر مهدی عباسی و مادر‌ هادی و‌ هارون الرشید بود که در دربار عباسی نفوذ و اقتدار داشت. او سرانجام به سال ۱۷۳ ق در دوره حکومت فرزندش،‌ هارون الرشید درگذشت.

۱ - معرفی اجمالی

---

خیزران، دختر عطاء، همسر مهدی، خلیفه عباسی و مادر‌ هادی و‌ هارون الرشید، نخست از کنیزان مهدی بود. او اصالتاً بربر و برخی نیز گویند اهل یمن بوده است. مهدی او را آزاد نموده و سپس با او ازدواج کرد. او زنی دوراندیش، قوی و مقتدر بود و بخشش‌های زیادی داشت و اموال زیادی را صدقه داد.

۲ - اقتدار در دوره مهدی

---

خیزران، اخلاق مهدی را موافق تمایلاتش یافت به گونه‌ای که بدون هیچ مانعی، امر و نهی و نقض و ابرام می‌کرد.

۳ - منازعات سیاسی با هادی

---

وقتی که مهدی درگذشت و خلافت به پسرش،‌ هادی رسید، خیزران پنداشت که سلطه و اقتدارش بیشتر می‌شود و امیدوار بود که پسرش بیشتر از شوهرش تحت تاثیر او باشد، ولی‌ هادی امیدش را نومید ساخت زیرا وی مانند پدرش نرمخو نبود، بلکه شخصی تندخو، سرسخت، کم گذشت و بدگمان بود و از مداخله مادرش در امور حکومتی جلوگیری می‌کرد.
خیزران از این جا کینه پسرش را به دل گرفت. کینه او وقتی زیادتر شد که دید‌ هادی بر آن است تا برادرش،‌ هارون الرشید را از ولایتعهدی برکنار کند و پسرش را به جای او بنشاند.

۴ - سفر به حج

---

خیزران در سال ۱۷۱ ق به حج رفت و خانه‌ای در مکّه خرید که به «خانه خیزران» معروف شد و آن را به مسجدالحرام اضافه کرد.

۵ - وفات

---

وی در زمان حکومت فرزندش،‌ هارون الرشید از دنیا رفت.‌ هارون در تشییع جنازه خیزران با پای پیاده شرکت کرد و درحالی که پاهایش در گل فرو رفته بود، پایه تابوت را بر دوش می‌کشید، تا مقابل مقبره‌های قریش رسید، آن گاه پاهایش را شست و بر مادرش نماز گزارد و داخل قبر او شد و برای او اموال زیادی صدقه داد.

۶ - پانویس

---